Prof. dr hab. Józef Szudy

Prof. dr hab. Józef Szudy urodził się 20 sierpnia 1939 r. w Zalesiu koło Szubina, w rodzinie pochodzącej z okolic Jasła w Beskidzie Niskim. W latach 1957–1962 studiował fizykę na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu. Po studiach rozpoczął pracę w Katedrze Fizyki Doświadczalnej UMK. Tu pod opieką prof. Aleksandra Jabłońskiego w 1968 r. obronił pracę doktorską pt. Wpływ argonu oraz helu na rozkład natężeń, przesunięcie i szerokość połówkową linii rezonansowej λ = 2536.52 Å. Habilitował się na podstawie rozprawy pt. Rola zasady Francka-Condona w zagadnieniu ciśnieniowego rozszerzenia linii widmowych w 1977 r., a tytuł profesora otrzymał w roku 1987. Przez niemal trzy dekady z wielkim zaangażowaniem i powodzeniem wyznaczał kierunki rozwoju Instytutu Fizyki i Wydziału Fizyki, Astronomii i Informatyki Stosowanej UMK. W latach 1978–1981 pełnił funkcję zastępcy dyrektora Instytutu Fizyki, w latach 1984–2002 był dyrektorem Instytutu, a w latach 2002–2008 przez dwie kadencje – dziekanem Wydziału. Jednocześnie kierował Zakładem Spektroskopii Fazy Gazowej, potem Zakładem Fizyki Atomowej, Molekularnej i Optycznej. Prof. Szudy był jednym z głównych inicjatorów powstania Krajowego Laboratorium FAMO w Toruniu i w latach 2001–2010 zasiadał w Radzie Naukowej Laboratorium. W 2004 r. został członkiem korespondentem Polskiej Akademii Nauk, a od roku 2020 jest członkiem rzeczywistym PAN. Był członkiem Rady Głównej Szkolnictwa Wyższego i członkiem Centralnej Komisji do spraw Stopni i Tytułów oraz szeregu towarzystw naukowych, w tym Polskiego Towarzystwa Fizycznego. Wielokrotnie przebywał na stażach naukowych; w Kanadzie, Francji, Niemczech i Stanach Zjednoczonych. Zorganizował w Toruniu szereg prestiżowych konferencji międzynarodowych, między innymi International Conference on Spectral Line Shapes (1988 r.) i International Workshop on Atomic Interactions in Laser Fields (1999 r.). Prof. Józef Szudy specjalizuje się w szeroko pojętej fizyce atomowej, molekularnej i optycznej oraz fizyce zderzeń. Jednym z jego najważniejszych osiągnięć było sformułowanie, wspólnie z kanadyjskim fizykiem Williamem E. Baylisem, kwantowej jednolitej teorii kształtu linii widmowych. Teoria ta na gruncie kwantowym wyjaśnia między innymi, w jaki sposób zderzenia międzyatomowe prowadzą do pojawiania się na skrzydłach linii tak zwanych tęczowych satelitów. To podejście pozwoliło na poprawne zinterpretowanie szeregu widm obserwowanych w obiektach astrofizycznych. Jest ono jednym z kluczowych elementów pozwalających na wyznaczanie z imponującą dokładnością temperatur białych karłów. Prof. Szudy, wychodząc ze swej teorii, otrzymał również pierwsze kwantowe wyrażenia opisujące dyspersyjną asymetrię linii widmowych związaną czasem trwania zderzeń międzyatomowych. Inna z jego prac zapoczątkowała współczesny opis molekularnych linii widmowych wychodzący poza profil Voigta. Uwzględnia on zderzenia zmieniające prędkość oraz zależne od prędkości zderzeniowe rozszerzenie i przesunięcie linii widmowych. To podejście stało się standardem opisu wysokiej jakości widm cząsteczkowych i zaczyna być wprowadzane do spektroskopowych baz danych nowej generacji niezbędnych w badaniach atmosfery ziemskiej, zmian klimatycznych oraz w badaniach atmosfer innych planet. W ostatnich latach swoją uwagę skierował na badania wpływu fazy Berry’ego na rezonanse optyczno-zderzeniowe. Prof. Józef Szudy wraz z prof. Andrzejem Bielskim stworzył toruńską szkołę spektroskopii wysokiej zdolności rozdzielczej, o uznanej pozycji światowej, obejmującą zarówno prace teoretyczne, jak i doświadczalne, wychowującą kolejne pokolenia uznanych w świecie badaczy. Innym obszarem zainteresowań prof. Józefa Szudego jest historia nauki. Wspólnie z prof. Andrzejem Bielskim opracował monografię pt. Aleksander Jabłoński (1898–1980): fizyk, muzyk, żołnierz poświęconą wybitnemu polskiemu fizykowi o światowej renomie, twórcy fizyki toruńskiej. W 2019 r. zakończył też prace w zespole opracowującym historię Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie. Działalność prof. Józefa Szudego wywarła ogromny wpływ na rozwój fizyki w Toruniu. Bez cienia przesady można powiedzieć, iż obecna pozycja Instytutu Fizyki oraz Wydziału Fizyki, Astronomii i Informatyki Stosowanej UMK na arenie krajowej i światowej w dużej mierze jest jego dziełem. Prace prof. Józefa Szudego trwale wpłynęły na rozwój współczesnej fizyki zderzeń optycznych i stanowią istotne osiągnięcia światowej nauki.